Τάβλι
Το τάβλι είναι επιτραπέζιο παιχνίδι για δύο παίκτες, παραλλαγή του οποίου είναι το δυτικό τάβλι (backgammon).Κάθε παίκτης κατέχει 15 πούλια που κινούνται σε ειδικό ταμπλώ σύμφωνα με τα αποτελέσματα δυο ζαριών.
Σκοπός του κάθε παίκτη είναι να μαζέψει πρώτος όλα τα πούλια από το ταμπλώ.
Ο παίκτης που ολοκληρώνει πρώτος το μάζεμα είναι και ο νικητής.
Το τάβλι είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στην Ελλάδα και στην Κύπρο και παίζεται από ανθρώπους κάθε ηλικίας και έχει συνδεθεί με τα καφενεία και τις καφετέριες.
Γενική περιγραφή τού παιχνιδιού
Τα διάφορα παιχνίδια
Τρία βασικά παιχνίδια υπάρχουν: οι Πόρτες (που αντιστοιχεί στο δυτικό τάβλι), το Πλακωτό και το Φεύγα. Επίσης υπάρχει μεγάλη ποικιλία άλλων παιχνιδιών και παραλλαγών όπως το Γκιούλ (το οποίο σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας θεωρείται επίσης βασικό) και το Ασσόδυο αλλά και μερικά παιδικά παιχνίδια, όπως τα Βαρελάκια και τα Βατραχάκια που χρησιμοποιούν το ταμπλώ και τα πούλια του ταβλιού.Σχετικά με τον παράγοντα τύχης, το ζάρι αποτελεί έναν εξωτερικό παράγοντα που μπορεί να ευνοήσει τον έναν ή τον άλλο παίκτη και το τάβλι είναι ένα παιχνίδι τεχνικό αλλά και τυχερό. Από τα προηγούμενα παιχνίδια το πλακωτό γενικά θεωρείται ότι έχει τον σχετικά μικρότερο παράγοντα τύχης, το φεύγα ότι έχει μεγαλύτερο παράγοντα τύχης από το πλακωτό και ότι οι πόρτες ακόμα μεγαλύτερο παράγοντα τύχης (το ασσόδυο ακόμα μεγαλύτερο από τις πόρτες και το γκιούλ είναι καθαρά τυχερό και όχι τεχνικό). Σημειώνεται όμως ότι αυτό σχετίζεται με την δυνατότητα που κατέχει το ζάρι να ευνοεί τον έναν ή τον άλλον παίκτη και όχι με τις τεχνικές απαιτήσεις του κάθε παιχνιδιού. Για παράδειγμα στο πλακωτό ένας παίκτης μπορεί από καθαρή τύχη να φέρει ζάρι και να πλακώσει βαθιά στην περιοχή του αντιπάλου πούλι και να έρθει έτσι σε πολύ πλεονεκτική θέση. Αυτή είναι μια πιθανότητα που δίνει κάπως αυξημένο χαρακτήρα τύχης στο πλακωτό, αλλά οι τεχνικές ικανότητες που απαιτούνται από έναν παίκτη για να έχει πιθανότητα να ανατρέψει αυτήν την δυσμενή θέση ίσως είναι ανώτερες από αυτές που συναντά κάποιος στις πόρτες.
Σχετικά με το είδος των τεχνικών απαιτήσεων οι πόρτες έχουν κάπως περισσότερες απαιτήσεις τακτικής, το πλακωτό κάπως περισσότερες απαιτήσεις στρατηγικής και το φεύγα είναι περισσότερο ισορροπημένο τόσο σε απαιτήσεις τακτικής όσο και στρατηγικής.
Τα συνήθη ματς
Καθώς ο χρόνος παιχνιδιού δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλος, το τάβλι συνηθίζεται να παίζεται σε ματς με νικητή όποιον φτάσει πρώτος σε προσυμφωνημένο όριο βαθμών συνήθως 3, 5, 7 ή 11 ανάλογα με πόσο χρόνο επιθυμούν οι παίκτες να διαθέσουν. Χρησιμοποιείται αριθμολογικός κανόνας σύμφωνα με τον οποίο πρέπει να χρησιμοποιείται ως όριο κάποιος πρώτος αριθμός. Το 13 δεν συνηθίζεται πιθανώς επειδή θεωρείται γρουσούζικο αλλά είναι και πολύ μεγάλο (ήδη το 11 θεωρείται μαραθώνιος) ενώ ο επόμενος πρώτος είναι το 17 και ένα ματς στα 17 θα απαιτούσε πάρα πολλές ώρες. Στα ματς και τα τρία παιχνίδια παίζονται εναλλάξ ενώ ο νικητής κάθε παιχνιδιού έχει το πλεονέκτημα της πρώτης ζαριάς στο επόμενο παιχνίδι.Στο πρώτο παιχνίδι οι παίκτες πρέπει να συμφωνήσουν για το ποιος θα έχει την πρώτη ζαριά. Ένας κοινός τρόπος είναι να ρίχνουν από ένα ζάρι και όποιος φέρει το μεγαλύτερο αποτέλεσμα έχει την πρώτη ζαριά. Αν φέρουν το ίδιο αποτέλεσμα, ξαναρίχνουν. Εδώ υπάρχουν δυο παραλλαγές:
- Η ζαριά που καθορίζει τον πρώτο παίκτη μετράει και ως η πρώτη ζαριά
- Ο παίκτης που έφερε το μεγαλύτερο ξαναρίχνει τα ζάρια για να παίξει
Στους επίσημους αγώνες, καθώς είναι επιθυμητός ο μετριασμός της πιθανής εύνοιας της τύχης, η πρώτη ζαριά δίνεται εναλλάξ σε κάθε παίκτη (ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα του κάθε παιχνιδιού) και συχνά ακολουθείται η προηγούμενη διαδικασία για την πρώτη ζαριά, παρόλο που δεν παίζει κανένα ρόλο για τον καθορισμό του παίκτη που παίζει πρώτος.
Ιστορία του ταβλιού
Το τάβλι στην αρχαιότητα
Το τάβλι είναι ίσως το αρχαιότερο παιχνίδι που επιζεί μέχρι και τις ημέρες μας, αφού η πρώτη του εμφάνιση μαρτυρείται στη Μεσοποταμία, την περίοδο περίπου 2900 με 1800 πΧ. Ο Άγγλος αρχαιολόγος Σερ Λέοναρντ Γούλεϋ ανακάλυψε κατά τη διάρκεια ανασκαφών στην Ουρ της Χαλδαίας ένα στολισμένο ταμπλό παιχνιδιού, το οποίο φαίνεται πως είναι το αρχαιότερο ταμπλό τάβλι.Ένα παρόμοιο παιχνίδι φαίνεται πως παιζόταν και στην Αρχαία Αίγυπτο, το Senet ή "παιχνίδι των τριάντα τετραγώνων". Και τα δύο παραπάνω παιχνίδια είχαν κάπως διαφορετικό ταμπλό από το σημερινό τάβλι: αποτελούταν από τρεις σειρές των δέκα τετραγώνων, τη μία δίπλα στην άλλη, όμως φαίνεται πως η φιλοσοφία ήταν η ίδια. Οι παίκτες είχαν πέντε πούλια ο καθένας, και ξεκινώντας από αντίθετες πλευρές του ταμπλό, έπρεπε να τα φτάσουν στην άντίθετη άκρη και να τα βγάλουν από το ταμπλό πριν από τον αντίπαλο. Αντί για ζάρια, οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν τέσσερις βέργες με δύο πλευρές, και προχωρούσαν ένα πούλι ανάλογα με το συνδυασμό των πλευρών των βεργών.
Άλλο ένα αρχαίο παιχνίδι σχετικό με το τάβλι που είναι άξιο αναφοράς είναι το Τακτέ Νάρντ. Ήταν περσικό, παιζόταν περίπου το 1600 πΧ και έμοιαζε πολύ περισσότερο με το σημερινό τάβλι. Είχε 24 σημεία και 30 πούλια, 15 άσπρα και 15 μαύρα, και ένα ζευγάρι ζάρια. Το όνομά του σήμαινε «Μάχη σε ξύλο» και μεταφέρθηκε στην Ευρώπη από τους Άραβες.
Αργότερα το παιχνίδι εμφανίζεται στην Ελλάδα (με το όνομα Πεσσοί) και στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (με το όνομα Ludus Duodecim Scriptorum - παιχνίδι των δώδεκα γραμμάτων). Τα δύο αυτά παιχνίδια έχουν την ίδια μορφή με το αρχαιότερο, που βρέθηκε στη Μεσοποταμία, δηλαδή τρεις σειρές από 12 τετράγωνες θέσεις (ή 12 σειρές των τριών θέσεων, από όπου η λατινική εκδοχή παίρνει το όνομά της).
Το 50 μΧ περίπου, το παιχνίδι απλοποιήθηκε: αφαιρέθηκε η μεσαία σειρά θέσεων και απέμειναν οι δύο ακριανές, και όπως φαίνεται επιτράπηκε σε μία θέση να είναι περισσότερα από ένα πούλια, οπότε και το τάβλι άρχισε να παίρνει μια μορφή πλησιέστερη στη σημερινή.
Το τάβλι στο Μεσαίωνα
Απεικόνιση του 13ου αιώνα από τα Κάρμινα Μπουράνα.
Στο Μεσαίωνα πλέον, το παιχνίδι ήταν αρκετά γνωστό στην Ευρώπη, και είχε αποκτήσει δική του ονομασία και φήμη σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Μερικά από τα ονόματά του ήταν «Tables» (Αγγλία), «Tavola Reale» (Ιταλία), «Tablas Reales» (Ισπανία). Ωστόσο είναι σημειωτέο ότι παρά τη δημοτικότητά του, το τάβλι κατά περιόδους απαγορεύτηκε ή κατακρίθηκε από την Εκκλησία σε κάποιες χώρες, καθώς είχε χαρακτήρα τυχερού παιχνιδιού. Ο Λουδοβίκος ο Θ' της Γαλλίας, το 1254 απαγόρευσε στους αυλικούς να παίζουν τάβλι, και στη συνέχεια έκανε το ίδιο σε όλους τους υπηκόους του.
Το γνωστότερο παράδειγμα αντίδρασης κατά του ταβλιού είναι η διαταγή του Καρδινάλιου Γουόλσεϋ, της αυλής του Χένρυ του Η', το 1526, να καούν όλα τα ταμπλό του ταβλιού. Οι Άγγλοι παίκτες του παιχνιδιού σκέφτηκαν να καμουφλάρουν το ταμπλό κατασκευάζοντάς το αναδιπλούμενο, για να μοιάζει χοντρικά με βιβλίο. Σε αυτή την ιδέα οφείλει το σημερινό ταμπλό τη μορφή του.
Τον 18ο αιώνα, το τάβλι είχε ανέβει στα μάτια της Εκκλησίας, και πλέον θεωρούταν εποικοδομητικός τρόπος να περνά κανείς το χρόνο του. Έτσι, το 1743 ο Έντμουντ Χόιλ (Edmund Hoyle), γνωστός Άγγλος ειδικός επιτραπέζιων παιχνιδιών, εξέδωσε μια "Πραγματεία πάνω στο παιχνίδι του ταβλιού" (συνεχίζοντας τις πραγματείες του για άλλα δημοφιλή παιχνίδια της εποχής, όπως το whist, το σκάκι και άλλα), τυποποιώντας τους κανόνες του παιχνιδιού και υποδεικνύοντας τακτικές για βέλτιστο παιχνίδι, οι οποίες είναι γενικά παραδεκτές ως χρήσιμες, ακόμα και σήμερα.
Το παιχνίδι έφτασε στην Αμερική ταυτόχρονα με την Ευρώπη. Οι λογαριασμοί εξόδων του Τόμας Τζέφερσον το 1776, περίπου τον καιρό που έγραφε την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας δείχνουν κέρδη και απώλειες από παιχνίδια ταβλιού.
Σε αυτή την περίοδο το παιχνίδι πήρε και το σημερινό του (διεθνές) όνομα: στα μέσα του 17ου αιώνα, οι Σάξονες το ονόμασαν «bac» (πίσω) - «gamen» (παιχνίδι), επειδή όταν ένα πούλι «πιάσει» ένα άλλο, αυτό επιστρέφει πίσω στην αρχή.
Κανόνες του ταβλιού
Το ταμπλώ του ταβλιού με τα πούλια στις αρχικές θέσεις του
παιχνιδιού «πόρτες».
Ο πίνακας
Το τάβλι παίζεται σε πίνακα (ταμπλώ) όπως αυτός δεξιά. Ο πίνακας
χωρίζεται σε τέσσερις περιοχές με κάθε περιοχή να περιλαμβάνει έξι θέσεις,
συνολικά δηλαδή 24 θέσεων Που έχουν κατά παράδοση τριγωνικό σχήμα. Κάθε παίκτης
έχει μια περιοχή εκκίνησης και η απέναντί της περιοχή είναι η περιοχή μαζέματος
του παίκτη. Τα πούλια τού παίκτη κινούνται κυκλικά από την περιοχή εκκίνησης
στην περιοχή μαζέματος. Όταν ένας παίκτης έχει όλα του τα πούλια στην περιοχή
μαζέματος του επιτρέπεται να ξεκινήσει το μάζεμα.
Η βαθμολογία
Ο παίκτης που θα μαζέψει πρώτος όλα του τα πούλια νικά το παιχνίδι το οποίο και σταματά αυτομάτως. Ο παίκτης που νικά το παιχνίδι κερδίζει ένα ή δύο βαθμούς (πόντους). (στην πρώτη περίπτωση λέμε το πήρε μονό ενώ στην δεύτερη διπλό). Στο πλακωτό υπάρχει μια σπάνια περίπτωση ισοπαλίας· σε αυτήν κανένας παίκτης δεν παίρνει βαθμό. Μονό είναι ένα παιχνίδι που ο χαμένος έχει προλάβει να κόψει (να μαζέψει έστω και ένα πούλι από τον πίνακα). Διπλό είναι ένα παιχνίδι που ο χαμένος δεν έχει προλάβει να κόψει. Στο δυτικό τάβλι υπάρχει και περίπτωση τριπλού παιχνιδιού. Τριπλό είναι ένα παιχνίδι που ο χαμένος όχι μόνο δεν έχει προλάβει να κόψει αλλά ακόμα έχει πούλι στην περιοχή εκκίνησής του ή αιχμάλωτο. Στις ελληνικές πόρτες που αντιστοιχούν στο δυτικό τάβλι δεν υπάρχει κανονισμός τριπλού παιχνιδιού.Στο δυτικό τάβλι (αλλά όχι στο ελληνικό τάβλι) η βαθμολογία καθορίζεται και από τον βίδο (ζάρι διπλασιασμού) που δρα πολλαπλασιαστικά στους βαθμούς.
τα ζάρια
Κάθε παίκτης πριν παίξει ρίχνει τα δύο ζάρια· ειδικούς κύβους με ενδείξεις σε κάθε έδρα που αντιστοιχούν στους αριθμούς από ένα ως έξι.Για την πρώτη ζαριά του παιχνιδιού υπάρχουν δυο παραλλαγές:
- ο παίκτης που αποφασίστηκε να παίζει πρώτος ρίχνει τα δύο ζάρια
- οι παίκτες ρίχνουν από ένα ζάρι· αν φέρουν το ίδιο αποτέλεσμα ξαναρίχνουν ώσπου να μην φέρουν το ίδιο αποτέλεσμα
η φορά της κίνησης
Ο πίνακας όπως έχει αναφερθεί έχει 24 θέσεις. Δεν υπάρχει καθιερωμένος τρόπος συμβολισμού και εδώ επιλέγουμε να τις συμβολίζουμε με τα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου (ενώ τις ζαριές με τους αραβικούς αριθμούς). Κάθε παίκτης έχει μια συγκεκριμένη φορά κίνησης από την περιοχή εκκίνησής του στην περιοχή μαζέματος. Στην εικόνα πάνω δεξιά (παιχνίδι Πόρτες) η περιοχή εκκίνησης του μαύρου είναι η πάνω δεξιά και η περιοχή μαζέματος είναι η κάτω δεξιά. Το πρώτο τετράγωνο της εκκίνησής του είναι αυτό που βλέπουμε τα δυο μαύρα πούλια (το συμβολίζουμε «α») το διπλανό είναι το επόμενο τετράγωνο («β») και κινείται προς τα αριστερά ως την άκρη του πίνακα αριστερά (στο «μ»). μετά το μ το ν (η επόμενη θέση) είναι η απέναντι θέση οπότε και συνεχίζεται ως το ω (την τελευταία θέση του πίνακα όπου στην εικόνα βρίσκονται τα δυο κόκκινα πούλια). Η όλη κίνηση μπορεί να χαρακτηριστεί αντιωρολογιακής φοράς. Το «ω» του ενός παίκτη είναι το αρχικό τετράγωνο (το «α») του αντιπάλου ο οποίος κινείται με αντίθετη (ωρολογιακή) φορά. Η περιοχή εκκίνησης είναι οι θέσεις α-ζ και η περιοχή μαζέματος είναι οι θέσεις τ-ω. Αυτή η περιγραφή ταιριάζει περισσότερο στις πόρτες, οι φορές στο πλακωτό και στο φεύγα είναι κατά βάσει ίδιας λογικής και περισσότερη λεπτομέρεια θα δοθεί στα αντίστοιχα άρθρα.
ο τρόπος παιξίματος της ζαριάς
Πριν κινήσει τα πούλια ένας παίκτης έχει ρίξει δυο ζάρια. Στο τάβλι υπάρχουν δυο ειδών ζαριάς. Οι απλές (ή μονές) και οι διπλές.Η ζαριά είναι απλή όταν οι ενδείξεις των δυο ζαριών είναι διαφορετικές (όπως 2-3 ή 4-5 ή 1-6)
Η ζαριά είναι διπλή όταν οι ενδείξεις των δύο ζαριών είναι ίδιες (όπως 1-1 ή 4-4 ή 6-6)
Οι απλές ζαριές
Ο παίκτης κινεί ένα (δικό του) πούλι (της επιλογής του) κατά την φορά της κίνησής του κατά αριθμό θέσεων όσο η ένδειξη του ενός ζαριού (πχ αν το ζάρι δείχνει 6 ένα πούλι στο «α» μπορεί να κινηθεί στο «η» ενώ ένα πούλι στο «λ» μπορεί να κινηθεί στο «ρ») ενώ ένα πούλι στο «χ» δεν μπορεί να κινηθεί. Επίσης δεν μπορεί να κινηθεί ένα πούλι πάνω σε πόρτα του αντιπάλου. (Τι είναι πόρτα εξηγείται στα άρθρα του κάθε παιχνιδιού). Εν συνεχεία ο παίκτης παίζει με τον ίδιο τρόπο την ένδειξη του άλλου ζαριού (με το ίδιο ή διαφορετικό πούλι) οπότε και τελειώνει η σειρά του.- ο παίκτης έχει το δικαίωμα να κάνει τις δυο κινήσεις με όποια σειρά επιθυμεί
- ο παίκτης είναι υποχρεωμένος να παίξει και τις δύο κινήσεις
- δεν επιτρέπεται να παίξει το ένα ζάρι έτσι ώστε να μην υπάρχει τρόπο να παίξει και το δεύτερο και εφόσον υπάρχει άλλος τρόπος να παίζει και τα δύο
- αν δεν υπάρχει νόμιμος τρόπος να παίξει οποιαδήποτε κίνηση, τελειώνει η σειρά του. (δεν κινεί)
- αν υπάρχει τρόπος να παίξει μόνο την μία κίνηση τότε παίζει μόνο αυτήν.
- ο παίκτης έχει δικαίωμα να επιλέξει ποιο ζάρι θα παίξει
- ο παίκτης είναι υποχρεωμένος να παίξει το μεγαλύτερο ζάρι
Οι διπλές ζαριές
Παίζονται με τον ίδιο τρόπο με τις απλές ζαριές αλλά ο παίκτης παίζει τέσσερις φορές την (διπλή) ένδειξη του ζαριού. πχ αν έχει φέρει «πεντάρες» (5-5) παίζει τέσσερις φορές το πέντε. Με την ολοκλήρωση των κινήσεών του τελειώνει και η σειρά του.- αν ο παίκτης δεν έχει τρόπο να παίξει και τις τέσσερις κινήσεις τότε παίζει όσες έχει.
